Dịch Hán thi

[Anh Nguyên]

Lâm ngọa tình tự nhàn,
Độc du cảnh thường an.
Thì tòng bá lăng há,
Tùy điếu vãng nam giản.
Thủ huề song lý ngư,
Mục tống thiên lý nhạn.
Ngộ bỉ phi hữu thích,
Tri thử ly ưu hoạn.
Phóng thử thanh lãnh tuyền,
Nhân đắc tỉnh sơ mạn.
Vĩnh hoài thanh sầm khách,
Hồi thủ bạch vân gián.
Siêu nhiên vật vô vi,
Khởi hệ danh dữ hoạn.
~Vương-Xương-Linh~

Dịch:

Đi chơi một mình

Nằm rừng cảm thấy thảnh thơi,
Một mình đi dạo, cảnh thời thường yên.
Bá-Lăng, chẳng xuống được liền,
Đi câu, Nam-Giản là miền tới lui.
Xách đôi cá chép lòng vui,
Mắt nhìn chim nhạn cuối trời tung bay.
Biết kia thích thú vui say,
Hiểu đây lo lắng nạn này ra sao?
Suối trong, bèn vội thả vào,
Nhờ đây tỉnh ngộ về sau kông làm.
Nhớ hoài khách núi xanh lam,
Quay nhìn, mây trắng đang tràn khắp nơi.
Tự nhiên, đừng trái vật thôi,
Há cho danh lợi ở đời cột sao?!...
~Anh-Nguyên~

[Anh Nguyên]

Cao ngọa nam trai thì,
Khai duy nguyệt sơ thổ.
Thanh huy đạm thủy mộc,
Diễn dạng tại song hộ.
Nhiễm nhiễm kỷ doanh hư,
Trừng trừng biến kim cổ.
Mỹ nhân thanh giang bạn,
Thị dạ việt ngâm khổ.
Thiên lý kỳ như hà,
Vi phong xuy lan đỗ.
~Vương-Xương-Linh~

Dịch:

Ngắm trăng ở nhà trai phía nam

Lúc nằm khểnh ở nam trai,
Vén màn, trăng ở bên ngoài đang lên.
Nước, cây, tỏa sáng êm đềm,
Trải vào song, cửa, lan trên sàn nhà.
Bao lần tròn, khuyết, nhẩn nha.
Xưa nay, vằng vặc trăng ngà khắp nơi.
Sông trong, người đẹp thảnh thơi,
Thơ đêm hôm ấy, tìm lời không ra.
Làm sao, nghìn dặm cách xa?
Gió đưa lan đỗ, để ta cậy nhờ...
~Anh-Nguyên~


*/- */- */-

[sao_phu08]

Dạo qua cổ thi thấy được bài Đề Tích Sở Kiến Xứ của Thôi Hộ rất hay . Lại đọc thấy nhiều bản dịch thơ thật tuyệt tác . Tại hạ trong một chút cao hứng liền quyết tâm ngông cuồng dịch lời mới :

Nguyên văn :

Khứ Niên Kim Nhật Thử Môn Trung
Nhân Diện Đào Hoa Tương Ánh Hồng
Nhân Diện Bất Tri Hà Xứ Khứ
Đào Hoa Y Cựu Tiếu Đông Phong

Tại hạ mạo muội dịch thơ :

Năm Nao Trước Cửa Dưới Nắng Hồng
Mặt Hoa Cười Thẹn Đứng Bên Song
Nay Người Đâu Để Mình Ta Ngóng
Hoa Cũ Gượng Cười Với Gió Đông

Bài dịch thơ mới này của tại hạ chắc chắn không hay bằng các vị tiền nhân đời trước . Chỉ là một chút tự mãn nông nổi , viết ra đây mong chờ góp ý bốn phương .

Đa Tạ !

[sao_phu08]

Phiên Âm :

Tích Nhân Dĩ Thừa Hoàng Hạc Khứ
Thử Địa Không Dư Hoàng Hạc Lâu
Hoàng Hạc Nhất Khứ Bất Phục Phản
Bạch Vân Thiên Tải Không Du Du
Tình Xuyên Lịch Lịch Hán Dương Thụ
Phương Thảo Thê Thê Anh Vũ Châu
Nhật Mộ Hương Quan Hà Xứ Thị
Yên Ba Giang Thượng Sữ Nhân Sầu

Dịch Nghĩa :

Người xưa đã cưỡi hạc bay đi rồi.
Chỉ còn lại ngôi lầu tên là Hoàng Hạc ở chỗ này đây .
Hạc vàng đã bay đi không trở lại nữa.
Mây trắng ngàn năm vẫn bay lơ lửng giữa trời
Bên dòng sông khi trời tạnh, hàng cây đất Hán Dương trông thấy rõ .
Trên bãi Anh Vũ cỏ thơm mọc mơn mởn xanh tươi.
Lúc chiều xuống ( thấy ) cổng làng ai đó ?
Sóng nước sông như khói làm người buồn


Dịch Lại Lời Mới:

Hạc Cùng Người Đã Khuất Xưa
Để Lầu Không Đứng Ngóng Chờ Cô Liêu
Hoàng Hạc Bay Vắng Bao Chiều
Trời Ôm Mây Trắng Thả Nhiều Về Đâu
Đất Hán Dương Cây U Sầu
Bãi Anh Vũ Đó Cỏ Màu Xanh Tươi
Chiều Về Trước Cổng Làng Người
Sông Hoang Khói Lạnh Ngậm Ngùi Quê Xa
..........
Đây chỉ là lời mới do tại hạ dịch lại

[sao_phu08]

Phiên Âm :

Bồ Đào Mỹ Tửu Dạ Quang Bôi
Dục Ẩm Tì Bà Mã Thượng Thôi
Túy Ngọa Sa Trường Quân Mạc Tiếu
Cổ Lai Chinh Chiến Kỷ Nhân Hồi

Dịch Nghĩa

Rượu ngon Bồ Đào uống chén ngọc
Tiếng đàn Tì Bà vội thúc giục trên lưng ngựa hối uống mau
Đừng thấy có kẻ nằm say trên chiến trận mà cười mai mỉa
Từ xưa đến giờ , đi chinh chiến có mấy kẻ sống mà về được

Mạo Muội Dịch Lại Lời Mới

Chén Ngọc Uống Rượu Bồ Đào
Môi Chưa Kịp Thấm Đàn Nào Giục Đi
Sa Trường Say Khướt Mỉa Chi
Chinh Nhân Nào Biết Mấy Khi Được Về

[sao_phu08]

Nguyên Âm:

Hoàng Hạc Lâu Tống Mạnh Hạo Nhiên Chi Quảng Lăng

Cố Nhân Tây Từ Hoàng Hạc Lâu
Yên Hoa Tam Nguyệt Há Dương Châu
Cô Phàm Viễn Cảnh Bích Khôn Tận
Duy Kiến Trường Giang Thiên Tế Lưu

Dịch Nghĩa:

Từ Lầu Hoàng Hạc Tiễn Mạnh Hạo Nhiên Đi Quảng Lăng

Người bạn cũ từ lầu Hoàng Hạc đi về phía Tây
Trời tháng ba mùa hoa khói đi đến đất Dương Châu
Cánh Buồm Đơn Lẻ trôi đến chân trời xanh ngắt như vô tận
Chỉ thấy dòng Trường Giang chảy ngang trời

Mạo Muội Dịch Lại :

Rời Lầu Hạc Người Về Tây
Tháng Ba Hoa Khói Xuân Đầy Dương Châu
Nước Thăm Thẳm Thuyền Trôi Đâu
Trường Giang Sóng Đã Biệt Nhau Giữa Trời

[TC NGUYỄN]

Nguyên văn gởi bởi sao_phu08

..........
Đây chỉ là lời mới do tại hạ dịch lại

Vài ý kiến về dịch thơ Đường

Trước khi dịch một bài thơ Đường, nhất là các bạn thời nay, khó nắm bắt được hết ý thơ vì sự hiểu biết chữ Hán có giới hạn, theo kinh ghiệm mấy điều cần lưu ý:

-Căn cứ vào các phiên âm, dịch nghĩa, chú thích và các bài thơ dịch hay, làm mẫu của các nhà thơ tiền bối nổi tiếng như Nguyễn Công Trứ, Tản Đà…
-Phải hiểu rằng tất cả những bài thơ dịch chưa chắc đã hoàn hảo vì hầu như khi dịch được ý thì thiếu hồn, được hồn thì thiếu ý (thơ) , mà người ta bảo là dịch diệt là vậy…
-Vậy nên phải nắm bắt được cái khẩu khí của nguyên tác rồi mạnh dạn lồng vào cái cảm hứng riêng ta, rất ta…tạo thành bài dịch là thơ của chính mình.
-Bỏ đi cái nhản quan của nhà Nho mà hãy dịch theo phong cách hiện đại thì thơ mới dễ thu phục cái nhìn chung thời đại- Điều này khó cho ta…

Luôn luôn nhớ phải “luận cổ suy kim”, nếu ta không chịu nghiên cứu, học hỏi nơi thơ dịch các cụ, thì không làm nên được bài dịch coi được đâu!…

Để chứng dẫn cho ý kiến nêu trên, ta thử luận bài HOÀNG HẠC LÂU (trích từ TĐ LS):

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ
Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu
Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản
Bạch vân thiên tái không du du
Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ
Phương thảo thê thê Anh Vũ châu
Nhật mô hương quan hà xứ thị
Yên ba giang thượng sử nhân sầu
(Thôi Hiệu)

Dịch Nghĩa:

Hoàng Hạc Lâu (1)

Người xưa đã cưỡi hạc vàng bay đi, (2)
Nơi đây chỉ còn lại lầu Hoàng Hạc
Hạc vàng một khi bay đi đã không trở lại
Mây trắng ngàn năm vẫn phiêu diêu trên không
Mặt sông lúc trời tạnh, phản chiếu cây cối Hán Dương (3) rõ mồn một
Cỏ thơm trên bãi Anh Vũ (4) mơn mởn xanh tươi
Trời về chiều tối, tự hỏi quê nhà nơi đâu?
Trên sông khói tỏa, sóng gợn, khiến người sinh buồn!

Chú thích:

(1) Hoàng Hạc lâu: Ở phía tây nam thành Vũ Xương.
(2) Người xưa đã cưỡi hạc vàng bay đi: Tục truyền Phí Văn Vi thành tiên, thường cưỡi hạc về nghỉ ở Hoàng Hạc lâu.
(3) Hán Dương: Một địa điểm bên sông Dương Tử tỉnh Hồ Bắc.
(4)Bãi Anh Vũ: Khu bãi bến khúc sông thuộc Vũ Xương tỉnh Hồ Bắc.

Dịch Thơ:

Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?
Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.
Hạc vàng đi mất từ xưa,
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.
Hán Dương sông tạnh cây bày,
Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non.
Quê hương khuất bóng hoàng hôn.
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai?
(Bản dịch của Tản Đà)

Bản dịch của Tản Đà từ xưa đến giờ cho là hay nhứt, thế mà thử xem hai câu:

Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản
Bạch vân thiên tái không du du
(Hạc vàng đi mất từ xưa
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.)

Rõ ràng hai câu thơ dịch rất có hồn, nhưng mất đi một ý: một đi không trở lại.

Các cụ xưa thâm nho đạt lý mà còn khó khăn huống chi ta, thôi thì cứ dịch cho vui và học hỏi cùng nhau vậy!

…(ct)

[sao_phu08]

Nguyên văn gởi bởi TC NGUYỄN

Vài ý kiến về dịch thơ Đường

Các cụ xưa thâm nho đạt lý mà còn khó khăn huống chi ta, thôi thì cứ dịch cho vui và học hỏi cùng nhau vậy!…(ct)

Xin thêm thắt đôi lời :

Thật sự dịch Thơ cổ phải công phu lắm ! Ngoài việc phải hiểu lời nguuyên bản còn phải có một bút lực khá mạnh , am hiểu đường luật mới cân vần và câu chữ chính xác được . Các nhà thơ lớn thường còn trăn trở con chữ huống hồ chúng ta . Cũng phải thừa nhận một phần do khác biệt về ngôn ngữ nên để dịch được sát nghĩa mà vẫn giữ được tứ thơ không bị " thô " đi là rất khó khăn . Lấy đơn giản hai câu cuối Hoàng Hạc Lâu :

Nhật Mộ Hương Quan Hà Xứ Thị
Yên Ba Giang Thượng Sữ Nhân Sầu

chúng ta thường được nghe dịch hai bản nổi tiếng là :

Quê Hương Khuất Bóng Hoàng Hôn
Trên Sông Khói Sóng Cho Buồn Lòng Ai
và
Hoàng Hôn Về Đó Quê Đâu Tá ?
Khói Sóng Trên Sông Não Dạ Người

không thấy nhắc đến " Hương Quan Hà Xứ Thị " ( Cổng làng của xứ nào ) . Chính cái phần bị " khuất " này nghiễm nhiên được coi là " gợi nỗi nhớ quê " . Không phải các dịch giả không biết , cái chính là không muốn bị " thô " tứ nên đành ẩn đi vậy .

TC_Nguyen nhận xét có lý lắm , các cụ ngày xưa còn khó khăn huống chi ta . Nói thẳng ra bây giờ đâu ai có thể bằng cụ Tản hay cụ Đào . Chúng ta chỉ mượn ý xưa mà phóng bút một chút , vui là chính , quan trọng tứ xưa vẫn còn lại lồng thêm một chút " ta nông nổi " vào nữa . Thiết nghĩ niêm luật cũng quan trọng lắm . Nhưng nếu viết một bài đọc lại thấy toàn " người xưa " không thấy ta trong đó thì còn hứng thú gì mà nhấc nổi bút ? Vốn đã " mượn thơ " dịch lại tự ngẫm cho vui thì câu nệ chi . Bởi có ai là một dịch giả thật đâu ?

Tuy nhiên nếu dịch lại đúng niêm luật lại càng quý nữa !

Thiết nghĩ tự mình dịch lại thì không thể so với " tiền nhân " ngày trước mà bì được . Đôi lời bạo miệng , thông cảm đại xá cho sai sót !

[TC NGUYỄN]

Vài ý kiến về dịch thơ Đường(tt)
...
Ở đây thuộc phần NNH, dịch thơ Đường là một hình thức chia sẻ học hỏi chữ Hán qua thơ dễ thâu thập hơn. Bằng vào đây ta có thể học thêm những thành ngữ Hán- Việt thông dụng có thể ta dùng hàng ngày mà ta không biết nó xuất xứ từ đâu cũng như có khi ta mơ hồ dùng sai cũng không biết…

Trên quan niệm này, nếu có từ Hán-Việt bị diễn sai thì chúng ta có cơ hội chỉnh lại cho bạn bè và cho chính ta, là làm cho mình nhớ chính xác hơn khi phải mở sách xem lại…- Nói vậy không có nghĩa là ta bỏ quên đi phần văn chương- nhất là thơ rất giàu những tu từ..., chú ý không những nghĩa đen mà còn nghĩa bóng ẩn phía bên trong rất nhiều hàm ý…

Dịch là diệt, nhưng không lẽ chúng ta không làm gì, từ xưa đến giờ thì ai cũng biết, bất kỳ bài thơ nào được dịch ra một loại ngôn ngữ khác, dầu là hay cách mấy cũng đều đi theo sự không nhất trí, ngôn ngữ nó di ảo…cho nên ta thấy thơ Đường được dịch đi dịch lại hoài, mỗi lần có bài dịch hay mới thì ai yêu thơ cũng thấy lòng mình hân hoan…, và cứ thế lại vương xa đi tìm…

Giờ xin trở lại bài dịch HOÀNG HẠC LÂU của Tản Đà:

Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?
Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.
Hạc vàng đi mất từ xưa,
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.
Hán Dương sông tạnh cây bày,
Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non.
Quê hương khuất bóng hoàng hôn.
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai?

Cùng bài, thơ dịch HOÀNG HẠC LÂU của Vũ Hoàng Chương-
Đây là thủ bút của ông:


Xưa hạc vàng bay vút bóng người
Đây lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi
Vàng tung cánh hạc đi đi mất
Trắng một màu mây vạn vạn đời
Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu
Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi
Gần xa chiều xuống đâu quê quán
Đừng giục cơn sầu nữa ơi

Cùng một bài thơ Đường hai lối dịch khác nhau, đứng trên phương diện ngôn ngữ thơ, mời các bạn bàn cho vui. (ct)