Học vị ngày xưa

[Tiểu Siêu]

Đêm qua tự nhiên lục lại mấy cuốn sách cũ trên giá sách , Tiểu Siêu lại kiếm được một cuốn sổ tay văn hoá khá hay . Trong đó có phần nói về học vị ngày trước , nhân đây xin gửi tới cho chư vị xem qua .
Vào thời kỳ nhà Trần , học vị cao nhất là thái học sinh . Những người đỗ thái học sinh được chia ra làm 3 hạng ( gọi là tam giáp ) . Đó là :
- Đệ nhất giáp
- Đệ nhị giáp
- Đệ tam giáp
Đồng thời , trong danh hiệu Đệ nhất giáp nhà Trần cũng đặt ra danh hiệu tam khôi cho ba người đứng đầu danh hiệu này . Đó là :
- Trạng nguyên
- Bảng nhãn
- Thám hoa
Còn danh hiệu tiến sĩ có xuất xứ bắt đầu từ đời Trần ( năm 1374 ) , danh hiệu này đượ dùng thay thế cho danh hiệu thái học sinh thời trước đó . Nhưng trước đó , nhà Trần từng đặt lệ lấy hai trạng nguyên trong các kỳ thi ( lý do là sự phát triển kinh tế văn hoá ko đồng đều giữa các vùng ) . Đó là Kinh trạng nguyên cho vùng đất cũ và Trại trạng nguyên cho vùng đất mới mở mang . Nhưng lệ này đã được bỏ đi vào năm 1275 .
Sang đến thời kỳ nhà Lê , tiến sĩ vẫn chia làm ba hạng ( tam giáp ) và vẫn được đặt là tam khôi , sau đó , lại chuyển thành :
- Tiến sĩ cập đệ( đệ nhất giáp )
- Tiến sĩ xuất thân ( đệ nhị giáp )
- Đồng tiến sĩ xuất thân ( đệ tam giáp hoặc tiến sĩ phụ bảng )
Và khoa thi hội đầu tiên của nhà Lê là vào năm 1442 , trong 450 thí sinh tham gia , chọn ra được 33 tiến sĩ . Trong đó , Nguyễn Trực đã đỗ trạng nguyên , sau đó ông này đi xứ sang Trung Quốc và lại được nhà Minh bên đó phong chức trạng nguyên , nên Nguyễn Trực còn được gọi là Lưỡng quốc trạng nguyên ( tức Trạng nguyên hai nước ) . Cũng trong kỳ thi đó , Nguyễn Như Đỗ đậu bảng nhãn và Lương Nhữ Hộc đỗ thám hoa . Cũng trông số tiến sĩ của khoa thi này còn có Ngô Sĩ Liên , sau này trở thành một nhà sử học nổi danh .
Trong kỳ thi hương , học vị cao nhất là hương cống ( sau này đã được đổi thành cử nhân ) và sinh đồ ( sau đổi thành tú tài ) . Và một thí sinh có thể đỗ tú tài nhiều lần ( vì ko vượt quá tam trường ) nên mới có những học vị như tú kép , tú mền ( tức là đỗ hai lần tú tài , ba lần tú tài , theo lối gọi của dân gian ) . . . Còn đỗ đầu của thi hương là thủ khoa , giải nguyên .
Trong khi đó , nhà Nguyễn lại cực đoan chuyên chế hơn nên không lấy trạng nguyên mà đặt thêm học vị phó bảng cho những người đỗ thi hội với phân số cao , nhưng chưa đủ phân số để vào dự kỳ thi đình .
Trên là một số học vị ngày xưa của đất nước VN chúng ta . Ko biết vị nào có nhiều tư liệu về việc này , xin bổ sung giúp Tiểu Siêu .
Tiểu Siêu

Tại hạ xin đóng góp một chút gọi là về vấn đề thi cử ngày xưa
Kỳ Khảo Hạch: khi có chiếu vua ban về việc mở khoa thi để tuyển chọn nhân tài, cá làng xã lập bản khai những người có học nộp lên huyện, huyện nộp cho Ty Thừa, Tý Hiến (coi sóc giáo dục) rà soát lại.
Người có học thì cũng rất nhiều, bất kể già trẻ, lớn bé, nên danh sách này rất dài (tránh chuyện bỏ sót nhân tài). Quan Thừa Sứ, Hiến Sát Sứ phải tổ chức khảo hoá hay còn gọi là thi Khảo Hạc để chọn lọc.
Bài thi là môn Ám Tả (Đọc cho thí sinh chép, xem mặt chữ đúng hay sai) và một đoạn Tứ Thư hay Ngũ Kinh do thí sinh phải học thuộc, tự viết lấy.
Thi Hương: Qua được thi Khảo Hạch, thì tiếp tục Thi Hương. Trường thi Hương tổ chức ở các Đạo, Trấn địa phương nơi sĩ tử cư ngụ.
Khoa thì gồm 4 kỳ nên gọi là Tứ Trường, gồm:
Trường 1: Kinh Nghĩa -> Diễn giải nghĩa lý của Tứ Thư, Ngũ Kinh.
Trường 2: Chiếu, Chế, Biểu -> Tự soạn, đặt ra một bài chiếu chỉ của vua ban bố một mệnh lệnh nào đó. Một bài chế của vua khi được ban thưởng công thần, cuối cùng là bài biểu tấu của dân trình lên vua về việc gì đó.
Trưởng 3: Thơ, Phú -> Đặt thơ, làm phú xem có nắm vững niêm luật hay không.
Trường 4: Văn Sách -> Ra đề bài, thường là vấn đề việc nước, thí sinh tự trình bài cách giải quyết để thể hiện kiến thức, mưu lược của mình.
Thi Hội: Đỗ được kì thi Hương thì qua năm sau bước vào thi Hội. Chỉ có duy nhất một trường thi Hội, được dựng ở kinh đô do bộ Lễ đảm trách. Ngày thi, đức vua ngự giá đến khai lễ, bá quan chầu hầu đông đủ. Thi Hội cũng gồm 4 kỳ như thi Hương nhưng mức độ khó hơn.
Thi Đình: Trúng cách kỳ Hội rồi, một hai tháng sau được bước vào thi Đình. Sĩ tử vào đến vòng này, không sợ bị loại nữa. Vì Đình thí mục đích là phân định tài học câo thấp giữa các thí sinh còn lại để cấp học vị mà thôi. Ngày thi, vua ngồi trên ngai vàng, đặt giữa điện Kính Thiên. Văn võ bá quan đứng chàu hai bên. Dọc theo sân rồng là lều của thí sinh. Quan tuyên chế đọc bài chê của vua khen ngợi sĩ tử, tiếp đó quan Tuần xước dẫn thí sinh vào lều thi. Đề thi (thường do vua soạn) được ban ra. Cuộc thi bắt đầu cũng là lúc lễ hoàn tất, nhà vua hồi cung.
Sơ đò cấp học và khoa thi sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn:
Tiểu học: Thầy đồ, thầy khoá dạy lớp mông học, ấu học.
Trung học: Ông Tú, ông Cử, ông Nghè dạy hạng Trung Tập.
Cao Học: Trường Quốc Tử Giám ở kinh đô và Đốc Học, Giáo Thụ, Huấn Đạo dạy ở tỉnh, trấn, phủ.
Cống sĩ: Tên gọi thí sinh qua vòng khảo hạch, được đi thi Hương.
Sinh Đồ (Tú Tài): Chỉ những người đỗ tam trường (3 kỳ) của khoa thi Hương, được ghi tên vào Bảng Mai (Tiểu Khoa), nếu không đỗ trường tư (kỳ 4) thì phải chờ khoa thi sau, thi lại từ đầu. Sinh đồ được học tiếp ở trường Phủ, Trấn.

[center:84254357d5]KHOA THI[/center:84254357d5]
HẠCH: Khảo thí ở địa phương để chọn lọc
HƯƠNG THÍ:
- BẢNG HỔ: Giải nguyên á nguyên hương cống (còn gọi là cử nhân)
- BẢNG MAI: Sinh đồ (còn gọi là Tú Tài) không được Thi hội.
HỘI THI:
- HỘI NGUYÊN: Là người đỗ đầu kì thi hội.
- Số còn lại chỉ là trúng cách thi hội, chờ thì Đình xong mới định ra thứ hạng.
ĐÌNH THÍ: (BẢNG RỒNG)
- Đệ nhất giáp tiến sĩ gồm Tam Khôi ( Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Thám Hoa) hay còn gọi là tiến sĩ cập đệ.
- Đệ nhị giáp tiến sĩ gồm tiến sĩ xuất thân, hoàng giáp.
- Đệ tam giáp tiến sĩ gồm đồng tiến sĩ xuất thân.
Hương cống hay Hương tiến: Qua được cả 4 trường của khoa thi Hương bây giờ là Ông Cử Nhân, tên đề Bảng Hổ (Trung Khoa). Đứng đầu gọi là Giải Nguyên, đứng nhì gọi là Á Nguyên. Hương Cống được vào học Quốc Tử Giám, được cấp lương tiền.
Cống sinh: Tên gọi những người đỗ Cử Nhân, được vào thi Hội.

[noikhocuadanong]

Tiến sĩ (Doctor of Philosophy thường được viết tắt là PhD). Tại một số quốc gia ở Mỹ và Châu Âu, tiến sĩ là một học vị do trường đại học cấp cho nghiên cứu sinh sau đại học, công nhận luận án nghiên cứu của họ đã đáp ứng tiêu chuẩn bậc tiến sĩ, là hoàn toàn mới chưa từng có ai làm qua. Thời gian để hoàn thành luận án tiến sĩ có thể từ 2 đến 5 năm hay dài hơn, tùy thuộc vào tình hình hay điều kiện khác nhau của từng nghiên cứu sinh, có thể làm bán thời (part-time) hay toàn thời (full-time). Có trường hợp nghiên cứu sinh không thể hoàn thành luận án của mình vì lý do nào đó và xin rút lui.

Ở Việt Nam, học vị tiến sĩ do trường đại học hoặc viện nghiên cứu thuộc nhà nước có thẩm quyền cấp cho các nghiên cứu sinh chuyên ngành sau khi công nhận luận án của họ.

Trước kia, khoảng từ 1975-1990, các trường đại học ở miền Nam Việt Nam cũng như các trường đại học ở miền Bắc Việt Nam trước 1975, theo hệ thống giáo dục của khối Cộng Sản Nga hay Liên Bang Xô Viết, chỉ có học vị phó tiến sĩ. Phần lớn, các nghiên cứu sinh trong nước thường làm luận án nghiên cứu tại Nga hay các nước khác trong hệ thống xã hội chủ nghĩa như Đông Đức, Hungari, Ba Lan, Tiệp Khắc, sau đó trở về Việt Nam làm việc.

Kể từ khoảng sau 1990, bằng cấp phó tiến sĩ cũ không còn thông dụng nữa. Các nghiên cứu sinh có thể trình luận án tiến sĩ tại các trường đại học chuyên ngành trong nước và được cấp học vị tiến sĩ của ngành đó. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay còn có cấp tiến sĩ khoa học áp dụng cho những người chuyên về nghiên cứu khoa học.

Theo hệ thống giáo dục của Nga học vị tiến sĩ được phân thành hai cấp: kandidat nauk (Кандидат наук, là phó tiến sĩ hay tương đương với tiến sĩ của Việt Nam hiện nay) và doctor nauk (Доктор наук, tương đương với tiến sĩ khoa học của Việt Nam ).

Trong giai đoạn phong kiến, tại các cuộc thi Nho học của Việt Nam, học vị tiến sĩ được trao cho những người đỗ tất cả ba kỳ thi: thi Hương, thi Hội và thi Đình, được ghi danh trong khoa bảng (trừ thời nhà Nguyễn, có thêm học vị Phó bảng không phải là tiến sĩ, nhưng cũng được chấm đỗ ba kỳ thi trên). Thời nhà Trần những người đỗ tiến sĩ được gọi là Thái học sinh.