Lễ hội Phủ Giày - Nam Định

[LSB - Nam Bình]

Hàng trăm năm nay, hội Phủ Giày (huyện Vụ Bản – Nam Định) nổi tiếng với sự linh thiêng của bà Chúa Liễu Hạnh. – một trong “Tứ bất tử”. Du khách thập phương vừa có dịp thưởng thức phong cảnh, kiến trúc đặc trưng của một quần thể di tích đẹp, vừa thỏa ước vọng tâm linh, cầu mong cuộc sống sung túc, thịnh vượng.




Ảnh: Các thiện nam tín nữ trên đường cầu lộc, cầu duyên (Ảnh: Nam Bình)

Từ truyền thuyết 3 lần giáng sinh

Tục truyền rằng Bà Chúa Liễu vốn là con gái của Ngọc Hoàng, vì phạm lỗi đánh vỡ chén ngọc nên bị đầy xuống trần gian, lấy tên là Giáng Tiên. Nàng dạy dân đắp đê, làm cầu đá, khơi ngòi dẫn nước, khai khẩn đất đai, giúp tiền bạc cho người nghèo, chữa bệnh cho người ốm… Nàng gặp danh sĩ Phùng Khắc Khoan và họa thơ với ông ở Lạng sơn và Hồ Tây (nay ở các địa danh này đều có điện thờ). Năm 40 tuổi, trời nổi cơn giông, nàng hoá thần về trời.

Vì thương nhớ cõi trần, nàng giáng sinh lần thứ 2 tại thôn Vân Cát xã An Thái, huyện Thiên Bản (nay là Kim Thái, Vụ Bản , Nam Định). Lần này, nàng kết duyên với chàng Đào Lang họ Trần (chàng trai sinh ra dưới gốc cây đào), sinh được 2 con. Lấy chồng mới được ba năm thì hết hạn đầy bị gọi về trời, khi đó mới 20 tuổi. Lăng mộ của nàng hiện vẫn còn ở thôn Thiên Hương - Vân Cát, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, Nam Định, là một công trình kiến trúc độc đáo.
Sự tích giáng sinh lần thứ 3, truyền thuyết kể rằng: vì thương nhớ chồng con, Ngọc Hoàng lại cho nàng trở về hạ giới. Lần này nàng chu du thiên hạ, hiển linh thành cô gái bán nước ven đường để trêu ghẹo, trừng phạt những kẻ ác, gia ân cho người hiền. Tương truyền chúa Trịnh một đêm qua vùng Vân Cát (xã Kim Thái – Vụ Bản – Nam Định), đêm nằm ngủ thấy bàn chân lạnh lùng, mơ thấy có tiên nữ mang cho đôi giày. Thức dậy, quả nhiên chúa thấy có đôi giày dưới long sàng. Chúa thấy hiển linh bèn phong cho nàng là Thánh Mẫu Liễu Hạnh, hạ lệnh cho nhân dân xây đền đài cúng tế, từ đó có tên là Phủ Giày như ngày nay.

Một không gian kiến trúc độc đáo

Ấn tượng đầu tiên của du khách khi đến với khu di tích Phủ Giầy là nơi lưu giữ được những di vật văn hoá bằng đá, với những tín ngưỡng dân gian thuần Việt và một quần thể kiến trúc vô giá.
Đền Thượng hay còn gọi là đền Mẫu Thượng Ngàn nằm trên núi Tiên Phong, có 54 bậc đá lên đền nên dân gian thường gọi là “chùa 54 bậc”.
Gần đó là Phủ Tiên Hương (còn gọi là phủ Chính) gồm bốn cung thờ, trong đó có 5 pho tượng “Thánh phụ thánh mẫu” và “Tam toà thánh mẫu”, cùng các khám thờ có hình hổ phù, lân hí cầu, rồng phượng, vân ám…được trạm khắc rất tinh xảo. Trước phủ có một hồ rộng hình bán nguyệt ghép bằng đá lục lăng hài hoà và tinh xảo.
Cách phủ Tiên Hương khoảng 2km là Phủ Vân Cát với kiến trúc rộng lớn và đẹp mắt, gồm Ngọ Môn xây dựng theo kiểu chồng diêm ba tầng, đặt văn bia ghi chép vể việc bà chúa Liễu giáng sự, phía ngoài Ngọ Môn là hồ bán nguyệt, giữa hồ là nhà thuỷ lâu làm bằng những viên đá cẩn quy với các hoạ tiết lạ mắt.
Một nơi mang đậm dấu ấn độc đáo là Lăng bà chúa Liễu, một công trình kiến trúc có giá trị cao. Lăng được xây dựng hoàn toàn bằng đá xanh, có cửa vào theo bốn hướng chính Đông - Tây - Nam - Bắc, xung quanh là 60 đài sen bằng đá. Toàn cảnh công trình như một đóa sen lớn. Bàn thờ bà chúa Liễu đặt ở hai toà phương đăng, bên cạnh có văn bia ca ngợi công đức của bà.

Những nghi thức lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa

Mặc dù tháng ba mới là chính hội nhưng ngay từ tháng 2, các con nhang đệ tử, các thiện nam tín nữ nô nức đổ về cầu lộc, cầu duyên. Tiêu biểu nhất trong hội Phủ Giầy là nghi lễ rước Thánh Mẫu vào ngày 6/3 và trò diễn kéo chữ (7/3). Đám rước Thánh Mẫu dài gần 1 km, rất trang trọng có đội ngũ nhạc, có phường bát âm. Đến ngày 7/3 diễn trò kéo chữ. Đây là nét độc đáo nhất của lễ hội. Hàng trăm phu cờ mặc đồng phục, chít khăn đỏ, áo vàng, thắt lưng xanh, quần trắng, xà cạp đỏ, cầm cây gậy dán giấy màu gọi là “hoa trượng”, được điều khiển xếp thành những chữ Nho ca ngợi công đức Mẫu Liễu Hạnh. Ví dụ như chữ “Mẫu nghi thiên hạ”, “Quốc thái dân an”… Tương truyền, nghi thức này bắt nguồn từ xa xưa, hàng trăm phu đắp đê được hưởng ân linh của chúa Liễu Hạnh, đã không quay về nhà mà vội vã mang cả cuốc, xẻng, mai, rìu… vào sân thờ làm lễ với lòng thành kính, khiến Bà chúa rất cảm động. “Hoa trượng hội” ngày nay chính là diễn lại sự tích ấy.



Ảnh: Lễ hội múa rồng và “Hoa trượng hội” (Ảnh: Nam Bình)

Hoà trong không khí sinh hoạt văn hóa dân gian, du khách còn được xem rước thỉnh kinh, rước kiệu long đình, xem múa rồng trên núi Tiên Hương.... Khi màn đêm buông xuống, du khách sẽ được đắm mình trong những điệu Chầu văn, ngắm những chiếc đèn trời được thả lung linh sắc mầu huyền ảo. Về với Hội Phủ Giày, du khách như được trở về với cội nguồn dân tộc, bởi nơi đây quy tụ rất nhiều những tinh hoa văn hóa ngàn đời. Và đó còn đó một nhu cầu của đời sống tâm linh trong những ngày đầu năm mới.

Nam Bình.