Roi Thái Sơn, (còn gọi là Thái Sơn thảo pháp, Côn Thái Sơn hay Thái Sơn côn) là bài roi (côn) xuất xứ từ đất Bình Định, được Hội nghị chuyên môn toàn quốc lần 1 của Liên đoàn Võ thuật Cổ truyền Việt Nam tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 1993 chọn là một trong bốn bài quốc võ đầu tiên (bao gồm: Hùng kê quyền, Lão hổ thượng sơn, Tứ linh đao và Roi Thái Sơn).
Lời thiệu
Đây là một trong số ít những bài quyền, bài binh khí của võ cổ truyền Việt Nam có lời thiệu gồm cả chữ Hán, chữ Nôm (dịch thơ bài chữ Hán) và phú. Hiện nay phổ biến nhất là bản thơ chữ Hán và bản phú. Lời thiệu Roi Thái Sơn với nhan đề Thái Sơn thảo pháp được trích trong tập tư liệu cổ bằng chữ Hán, sưu tầm được tại võ đường của võ sư Phan Thọ ở Bình Nghi, huyện Tây Sơn. Điều này đã góp phần khẳng định các đặc trưng về nội dung, địa danh ở vùng đất Tây Sơn, Bình Định và được phổ biến khá rộng rãi trong các dòng tộc, môn phái và nhân dân Bình Định. Tuy nhiên, do thời gian, do cách hiểu của mỗi võ sư mỗi khác và do lối dạy thiệu truyền khẩu, đã khiến cho bài thiệu của bài nói riêng và lời thiệu của một số bài quyền khác nói chung, trở nên có nhiều dị bản, thậm chí không tránh khỏi sai lạc.
Bản Hán - Việt
Thái Sơn thảo pháp
Bái tổThái Sơn đích thủy địa xà liên
Thượng bổng kỳ lân thoái bạch viên
Quy kỳ độc giác trung bình hạ
Thượng thích đài đăng tấn thừa thiên
Hồi đầu trực chỉ liên tam thích
Đồng Tân thuận thế phá giang biên
Tẩu thố tồn sơn hoành phá kiếm
Linh miêu mai phục tấn thích ngưu
Thừa châu bố địa loan côn thích
Hồi tiểu kim kê đả trung lan
Si phong sậu võ ngưu khai giác
Triệu Tử đoạt thuyền giá mã an
Bái tổ sư, lập như tiền
Câu "Bái tổ" lúc mở đầu và câu "Bái tổ sư, lập như tiền" (bái tổ sư, đứng nghiêm như lúc ban đầu), hoặc "Hồi đầu bái tổ sư" kết thúc bài roi này là hai câu không nằm trong lời thiệu chữ Hán của bài.
Bản phú
Roi Thái Sơn
Tay cầm roi đản khai trương
Vọng tiền bái tổ là đường xưa nay
Diện tiền thế ấy rất hay
Thái sơn trích thủy, côn này đổ nghiêng
Đại xa phục thổ chẳng hiền
Kỳ long phản ứng ngựa liền cao bay
Hoành roi một bước lướt vào
Quy kỳ Độc giác trực giao diện tiền
Côn trùng tấn thích trung thiên
Hồi đầu trực chỉ diện tiền tam giao
Đồng tân xuất thế anh hào
Giang biên phá trận xông vào tiền môn
Hoành sơn thỏ chạy dập dồn
Phục châu hạ địa vươn côn đảo trừ
Linh miêu núp dưới bóng người
Chờ trân vùng dậy ngựa chuồi tới đâm
Thừa châu côn nọ tay cầm
Biến thiên bố địa mà đâm diện tiền
Lui về giữ thế trung kiên
Đề côn đả kích phá yên trận đồ
Gió rung lá rụng ồ ồ
Sừng trâu mở rộng côn đồ chiến chinh
Thuyền rồng giữa biển linh đinh
Mã yên Triệu Tử ba lần thành công.
Đặc điểm
Bài sử dụng cây côn có độ dài đến lông mày người tập, gọi là tề mi côn. Đường kính côn khoảng 3 cm, vừa phải, đủ để nắm gọn trong lòng bàn tay. Côn có thể làm bằng gỗ cứng nhưng thường là bằng cây song, tầm vông vừa dẻo dai vừa rắn chắc. Roi chia hai đầu, trong đó phần ngọn roi phía trước gọi là đầu roi, phía đuôi gọi là đốc roi.
Khác với một số bài như Lão hổ thượng sơn, Hùng kê quyền, Yến phi quyền chỉ bắt chước tư thế hoặc lấy tinh thần của một loài vật làm căn cơ của bài, bài roi Thái Sơn mô phỏng tư thế, động tác của tám con vật là rắn, lân, tê giác, thỏ, mèo, trâu, gà, hổ. Đây là một điểm hiếm thấy trong các bài danh võ. Các chiêu thức của bài, do biểu thị cả hình và ý của nhiều loài thú nên hết sức biến ảo, lúc tấn công thì ra đòn mạnh như vũ bão, lúc lui về thế thủ thì nhẹ nhàng, uyển chuyển, linh hoạt để né tránh. Rồi từ thế thủ chuyển sang thế tấn công ra đòn liên tiếp để hạ đối phương. Bài đặc trưng với những kỹ pháp tấn công như đâm, bắt, lắc, đả, kỹ thuật phòng thủ như triệt, chặn, khắc v.v.
Đánh giá
Lê Đẩu, trong bài Thơ võ Tây Sơn: một nguồn thơ ca bị quên lãng viết tại Arlington tháng 10 năm 1999, đăng trên Đặc san Quang Trung và Tây Sơn xuân Canh Thìn 2000, khi nhận xét về vùng "đất võ trời văn" Bình Định, đã bình luận về một số câu thiệu của bài:
Tính chất văn học và điển tích rất là phong phú. Ví dụ như hai câu: "Si phong sậu võ ngưu khai giác / Triệu Tử đoạt thuyền giá mã an" (si phong: ngọn gió dữ; sậu võ: lá buôn; ngưu khai giác: trâu mở sừng; Triệu Tử: danh tướng trong Tam Quốc chí; đoạt thuyền: tích cứu ấu chúa lần thứ hai bên Tôn Ngô). Nhưng khi đi vào thơ thì thật tuyệt, cổ nhân đã dịch ý như thế này: "Gió rung lá rung ồ ồ / Sừng trâu mở rộng côn đồ chiến chinh / Thuyền rồng giữa biển linh đinh / Mã yên Triệu Tử đoạt thuyền thành công". Một cây roi được múa lên hào hùng như ở trận Tương Dương Trường Bản. Mà ở đây, một cây roi khéo léo uyển chuyển của danh tướng Triệu Tử Long trên thuyền chật hẹp. Hai đường roi ở hai trận chiến khác nhau xa. Cái khác biệt này chính là "cái ta" của người Việt Nam. Các danh từ như núi Thái Sơn, Đồng Tân, Triệu Tử là những điển tích văn học Trung quốc, nền văn hóa nước ta vẫn còn mang sắc thái này. Nhưng dùng nó trong thơ ca võ thuật cốt để khắc sâu các đòn thế, tạo được nét hào hùng khi nghĩ về chúng. Đặc biệt là khi ngâm nga cùng lúc với diễn tập. Động tác hòa hợp với lời thơ thi vị vô cùng.
Chỉnh sửa lần cuối bởi LSB_Vô tình tiên tử: 01-05-2009 lúc 03:19.
- Đứng tại vị trí o trên sơ đồ, nhìn về hướng A, tay phải cầm roi dựng đứng bên chân phải.
- Chân trái sang trái – nghỉ. Chân trái sát chân phải – nghiêm.
- Nâng roi lên, tay phải cầm ngọn, tay trái cầm gốc, roi song song mặt đất, đỡ lên trước mặt ngang trán, nhìn hướng A. Nghiêng người tới trước 15 độ - chào.
- Tay phải cầm roi, dựng đứng bên chân phải. Chân trái vẽ ½ vòng tròn sang C – trung bình tấn – nắm tay trái rút về hông trái.
- Tay phải đưa gốc roi qua tay trái, thân roi dựa trên vai trái, tay phải buông roi, nắm tay phải kéo về hông.
- Chân phải di chuyển sát chân trái sau đó lên A – chảo mã – cạnh bàn tay phải bảo vệ mặt gạt từ vai trái tới A.
- Tay phải cầm roi trên vai trái, roi đứng hai tay hoành từ trái sang phải hướng AD, tay phải trên.
- Hai tay hoành tả đưa roi từ phải sang trái, tay trái hất gốc roi qua đầu rồi buông roi trên vai phải, Chân phải lui về sát chân trái rồi sang D – trung bình tấn – Chân trái di chuyển sát chân phải rồi lên A – chảo mã – cạnh bàn tay trái bảo vệ mặt gạt từ vai phải tới A.
1.- Thái sơn đích thủy địa xà liên
- Chân phải lên A – trung bình tấn – đánh ngọn roi xéo từ vai phải xuống.
- Chuyển đinh tấn – ngọn roi đâm vào bụng đối thủ.
- Chuyển đinh tấn nghịch – tém ngọn roi bảo vệ chân từ phải sang trái.
2.- Thượng bổng kỳ phong thối Bạch Viên
- Chuyển đinh tấn – đâm vào mặt đối thủ về hướng A.
- Chân trái lên – trung bình tấn – tạt gốc roi từ trái sang phải thân roi tựa trên vai phải.
- Chân trái lui – trung bình tấn – đánh ngọn roi xéo từ vai phải xuống.
- Chuyển đinh tấn nghịch – tém ngọn roi bảo vệ chân từ phải sang trái.
3.- Quy kỳ độc giác trung bình hạ
- Chân trái lên A – chảo mã – tạt gốc roi bảo vệ chân từ trái sang phải.
- Chân phải tiến nghịch lên A sau chân trái – xà tấn – thọc gốc roi lên mặt đối thủ.
- Chân phải rút về B, chân trái nhảy theo ngồi – hổ tấn - roi đỡ xuống đất.
4.- Thượng thích đại đăng tấn thừa thiên
- Chuyển trung bình tấn, thọc gốc roi vào mặt đối thủ hướng A.
- Chuyển đinh tấn, đánh ngọn roi xéo từ vai phải xuống.
- Chuyển trung bình tấn, hất gốc roi từ dưới lên hạ bộ đối thủ hướng A.
5.- Hồi đầu trực chỉ liên tam thích
- Chân trái lui về B – trung bình tấn – đánh ngọn roi xéo từ vai phải xuống song song với mặt đất.
- Chân trái lên sát chân phải, 2 tay nâng lên sát ngực, chân phải lên A – trung bình tấn – đâm xoáy ngọn roi thẳng về A.
- Chân trái lên sát chân phải, 2 tay nâng lên sát ngực, chân phải lên A – trung bình tấn – đâm xoáy ngọn roi thẳng về A.
- Chân trái lên sát chân phải, 2 tay nâng lên sát ngực, chân phải lên A – trung bình tấn – đâm xoáy ngọn roi thẳng về A.
6.- Đồng tân thuận thế phá giang biên
- Chân phải nhảy lui về B, mũi bàn chân hướng về D, rút cao gối trái hướng về D, mũi bàn chân thẳng xuống đất – hạc tấn – 2 tay cầm roi tựa thân roi trên vai phải, mắt nhìn A.
- Hạ nhẹ mũi bàn chân trái xuống A – chảo mã – quất ngọn roi ½ vòng tròn tới A.
- Chân phải lên A – chảo mã – thuận đà loang thiên 1 vòng tròn trên đầu tới A, dừng lại hoành hữu tay phải trên.
7.- Tẩu thố tồn sơn hoành phá kiếm
- Chân phải lui – chảo mã – tạt gốc roi bảo vệ chân từ trái sang phải.
- Chân trái lui về B – trung bình tấn – nhìn C, đập ngọn roi thẳng xuống đầu đối thủ hướng C.
- Chân phải lui về D thẳng chân, chân trái rùn – đinh tấn – nhìn A, hoành hữu roi xiên theo chân phải.
- Chuyển trung bình tấn, nhìn AC, đập ngọn roi thẳng xuống đầu đối thủ hướng AC.
8.- Linh miêu mai phục tấn thích ngưu
- Chân phải lướt tới A – chảo mã – tém ngọn roi bảo vệ chân từ phải sang trái.
- Chân phải lui sát chân trái, chân trái lên A – chảo mã – tạt gốc roi bảo vệ chân từ trái sang phải.
- Chân trái lướt lên A – đinh tấn – Ngọn roi hất lên - đâm, gốc roi hất lên – thọc.
9.- Thừa châu bổ địa loang côn thích
- Gốc roi bảo vệ mặt, tay trái bắc từ phải sang trái.
- Chân trái rút về sát chân phải, chân phải lên A – hổ tấn – nhìn C, đảo ngọn roi bảo vệ bên trái loang bổ đập xuống hướng C.
- Chân phải lui nhẹ - chảo mã – nhìn A hoành hữu.
- Chân trái lên A – chảo mã – ngọn roi loang bổ địa bảo vệ chân bên trái.
- Chân phải lên A – chảo mã – ngọn roi loang bổ địa bảo vệ chân bên phải.
- Chân trái lên A – chảo mã – ngọn roi loang bổ địa bảo vệ chân bên trái.
- Chân phải lên A – chảo mã – ngọn roi loang bổ địa bảo vệ chân bên phải.
- Lướt chân phải lên A – đinh tấn – đâm.
10.- Hồi tiểu kim kê đả trung lan
- Chân phải nhảy lui về B, mũi bàn chân hướng D, rút cao gối trái hướng D, mũi bàn chân thẳng xuống đất – hạc tấn – 2 tay cầm roi tựa trên vai phải, nhìn hướng A, thọc mạnh gốc roi vào hạ bộ đối thủ xong rút lại.
- Chân trái lên A – đinh tấn – hất ngọn roi lên hạ bộ đối thủ hướng A.
- Chuyển trung bình tấn, hất gốc roi lên hạ bộ đối thủ hướng A.
11.- Si phong sậu võ ngưu khai giác
- Chân phải lên A, chuyển đinh tấn nghịch, đánh ngọn roi xéo từ phải xuống hướng A.
- Chuyển đinh tấn, chân phải trước, đâm ngọn roi về A.
- Tay trái cầm gốc roi bảo vệ mặt, bắc từ phải qua trái.
- Tay phải cầm ngọn roi bảo vệ mặt, bắc từ trái qua phải.
12.- Triệu tử đăng thành giá mã an
- Chân trái lên A – trung bình tấn – bổ gốc roi từ trái xéo xuống.
- Chân phải tiến nghịch tréo sau chân trái – xàtấn – thọc gốc roi lên mặt đối thủ tới hướng A.
- Chân phải rút cao nhảy về B, chân trái theo – hạ mã – gối trái sát đất, roi đỡ xuống sát đất hướng B, nhìn về B. Nhìn A, chuyển đinh tấn nghịch, thọc gốc roi vào mặt đối thủ hướng A.
- Xoay người 180 độ, rút cao chân trái, chân phải theo – hạ mã – gối phải sát đất, roi đỡ xuống sát đất hướng B, nhìn B. Nhìn A, chuyển đinh tấn nghịch, đâm ngọn roi vào mặt đối thủ hướng A.
- Xoay người 180 độ, rút cao chân phải, chân trái theo – hạ mã – gối trái sát đất, roi đỡ xuống sát đất hướng B, nhìn B. Nhìn A, chuyển đinh tấn nghịch, thọc gốc roi vào mặt đối thủ hướng A.
- Chân phải lên A – chảo mã – đánh ngọn roi xéo từ vai phải xuống.
- Chân phải lướt lên A – đinh tấn – đâm ngọn roi tới hướng A.
- Chân trái lên A – chảo mã – ngọn roi qua đầu quất nghịch từ trái sang phải.
- Loan bổ địa bảo vệ chân bên trái – phải.
- Trọng tâm dồn về chân trái, rút cao bàn chân phải, hất cạnh bàn chân phải vào ngọn roi qua hướng B, xoay người 360 độ chân phải tiến nghịch lên A – đinh tấn – quất nghịch roi về A.
- Chuyển trung bình tấn, ngọn roi bảo vệ mặt, bắc từ trái sang phải.
- Chuyển hổ tấn thấp, roi đỡ xuống sát đất hướng C.
- Rút cao gối phải rồi trái nhảy lui về B – chảo mã – gốc roi qua đầu, buông roi tay trái, roi nằm trên cánh tay phải, tay trái bảo vệ mặt, gạt từ vai phải tới hướng A.
- Chân trái lui sát chân phải – nghiêm – tay trái dựng chưởng che ngực, roi quay 2 vòng tròn bên phải cặp sau tay phải, nghiêng người tới A 15 độ - chào.
16-04-2009
Chế độ Linear
