Giải Thích Thành Ngữ - Tục Ngữ

[Bách Việt 18]

Kẻ Việt người Tần

Trong truyền Kiều có câu
Xót nàng còn chút song thân
Bấy lâu kẻ Việt người Tần cách xa.
Thành ngữ "kẻ Việt người Tần" được giải thích là thời Chiến Quốc nước Tần ở phía Tây, còn nước Việt ở phía Đông xa xôi cách trở. Thế nhưng sự xa cách giữa Tần và Việt thời chiến Quốc chưa giải thích thấu đáo câu thành ngữ trên vì câu này muốn nói đến mối nhân duyên rõ ràng giữa 2 người. Thành ngữ phải gắn với một điển tích, một câu chuyện cụ thể nào đó chứ không chỉ ở khoảng cách giữa 2 nước.

Nhà thơ Tản Đà có bài Khối tình con:
Một đôi kẻ Việt người Tần
Nửa phần ân ái nửa phần oán thương
Vuốt rùa chàng đổi móng
Lông ngỗng thiếp đưa đường
Thề nguyền phu phụ
Lòng nhi nữ
Việc quân vương
Duyên nợ tình kia dở dở dang
Nệm gấm vó câu
Trăm năm giọt lệ
Ngọc trai nước giếng
Nghìn thu khói nhang.

Đây là bài thơ nói về chuyện My Châu - Trọng Thủy ở Việt Nam. Có người định cho Tản Đà ... điểm 2 môn lịch sử vì Trọng Thủy theo chính sử là người nhà Triệu, còn Mỵ Châu là con vua nước Âu Lạc. Không có "kẻ Việt người Tần" trong chuyện này.
Tuy nhiên ở am thờ Mỵ Châu tại Cổ Loa, trên bảng gỗ có bài thơ cổ:

Hoàng thành đoạn kính thảo ly ly
Vãng sự thương tâm bất khả ty
Tần Việt nhân duyên thành oán ngẫu
Sơn hà kiếp vận đáo nga my
Quyên đế cố quốc sương thiên mộ
Châu dựng hàn lưu bích hải chi
Thần nỗ điếu minh hà xứ khứ
Ngộ nhân đáo để thị kim qui.

Dịch (Đỗ Văn Hỷ):
Thành hoang khuất khúc xanh rì cỏ
Việc cũ đau lòng biết hỏi ai
Tần Việt nhân duyên thành cập oán
Non sông vận kiếp tới mày ngài
Quyên kêu nước cũ trời sương muộn
Trai nở dòng băng biển biếc hay
Mờ mịt nỏ thần đâu biệt mất
Rùa vàng lẫm lỡ tới ai đây.

Tần Việt ở đây không còn là thành ngữ nữa mà chính là một dữ liệu lịch sử. Mỵ Châu là người Việt. Còn Trọng Thủy là người... Tần, Tần chứ không phải Triệu. Vua Tần mang họ Triệu (Tần Thủy Hoàng là Triệu Chính). Các sử gia đã sai lầm lớn khi cho rằng nhà Triệu của Triệu Đà đã đánh lừa An Dương Vương và diệt nước Văn Lang - Âu Lạc. Sự thực là chính nhà Tần (Doanh Tử Sở = Trọng Thủy) mới là kẻ diệt Âu Lạc...
Thành ngữ "Kẻ Việt người Tần" hay "Tần Việt nhân duyên" chính là câu chuyện Mỵ Châu Trọng Thủy đầy ai oán trong sử Việt.