|
Nhắc đến Nho Giáo, Tam Cương, Ngũ Thường, Tam Tòng, Tứ Đức đã trở thành những rường cột quan trọng để làm chuẩn mực cho đằng đi lối bước.
Ngũ Thường bao gồm: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Đây là những đức tính cần thiết cho một vị quân tử.
- Nhân: Tình thương đối với muôn loài vạn vật. Theo lời Khổng Tử thì: "Phú dữ quý, thị nhân chi sở dục dã, bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất xử dã. Bần dữ tiện, thị nhân chi sở ố dã, bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất khử dã, Quân tử khử nhân ô hô thành danh? Quân tử, vô chung thực chi gian vi nhân, tháo thứ tất ư thị, điên bái tất ư thị." (Giàu và sang, người ta ai cũng muốn, nhưng chẳng phải đạo mà được giàu sang thì người quân tử chẳng thèm. Nghèo và hèn, người ta ai cũng ghét, nhưng nếu chẳng phải lỗi đạo mà phải nghèo hèn thì người quân tử chẳng bỏ. Người quân tử mà bỏ đức nhân thì làm sao được gọi là quân tử? Người quân tử dù trong một bữa ăn cũng không làm trái điều nhân, dù trong lúc vội vàng cũng theo điều nhân.)
- Lễ: Quy tắc, nghi thức, kỷ luật trong đối nhân xử thế. Khổng Tử dạy: "Quân tử bác học ư văn, ước hi dĩ lễ, diệc khả dĩ phất bạn hĩ phù." (Người quân tử học rộng về thi thư, tự ước thúc bằng lễ, như vậy có thể không trái với đạo lý.)
- Nghĩa: Cư xử thấu tính đạt lý theo công bình lẽ phải. Rằng: "Quân tử chi ư thiên hạ dã, vô thích dã, vô mạc dã, nghĩa chi dữ tị." (Cách xử sự của người quân tử, không nhất định là phải như vầy mới được, không nhất định như kia là không được, cứ hợp nghĩa thì làm.)
- Trí: Sáng suốt để phân biệt thiện ác, phải trái, đúng sai. Khổng Tử viết: "Bất nhân giả, bất khả dĩ cửu xử ước, bất khả dĩ trường xử lạc. Nhân giả an nhân, trí giả lợi nhân." (Người không có đức nhân thì không thể ở lâu trong cảnh khốn cùng, cũng không thể ở lâu trong cảnh hoan lạc. Người có đức nhân vui lòng làm điều nhân, người thông minh sáng suốt biết rằng đức nhân có lợi cho mình và cho người nên làm điều nhân.)
- Tín: Sự đáng tin cậy. Rằng: "Nhân nhi vô tín, bất tri kỳ khả dã. Ðại xa vô nghê, tiểu xa vô ngột, kỳ hà dĩ hành chi tài." (Người mà không có tín thì không hiểu sao thành người được (hoặc làm nên việc gì được). Cũng như xe lớn không có đòn nghê (đòn gỗ ngang để buộc trâu); xe nhỏ không có đòn ngột (đòn gỗ cong để buộc ngựa) làm sao mà đi được?).
Tóm lại, nam có Tam Cương - Ngũ Thường, nữ có Tam Tòng - Tứ Đức. Thực đủ tám chữ xem như đã trở thành người quân tử đích thực vậy.
|